Spirituele behoeften van patiënten en naasten

Zelfs op locaties waar ‘goede palliatieve zorg’ wordt verleend, wordt weinig aandacht aan spirituele zorg besteed, schrijft Heemeers. Hulpverleners zien de problemen simpelweg niet. Heemers heeft daar wel een verklaring voor: in opleidingen wordt het verpleegkundig bewustzijn op dit gebied nauwelijks ontwikkeld, verpleegkundigen voelen zich ongemakkelijk bij niet-fysieke zorg en bovendien bestaan er nauwelijks richtlijnen voor het oplossen van spirituele problemen. Dat die spirituele problemen wel bestaan, blijkt uit de interviews met patiënten en naasten die Heemers heeft doorgenomen. Ze mocht gebruik maken van de interviewteksten die het Nivel/EMGO-onderzoek Palliatieve zorg vandaag en morgen had opgeleverd. Daarvoor waren 19 patiënten en 23 naasten geïnterviewd. Ze inventariseerde de spirituele behoeften die daarin voorkwamen. Patiënten bleken deze duidelijk te verwoorden, familieleden minder. Voor hen geldt dat de stervende alle aandacht verdient en krijgt. Zij besteden weinig aandacht aan de eigen gevoelens.
Heemers onderscheidt bij de patiënten vier spirituele thema’s:
- behoefte om terug te kijken op het leven en een levensbalans op te maken
- moeite met loslaten van het leven
- angst voor de dood en voor eenzaamheid
- moeite met spreken over dood en ziekte
Een bijzondere plaats in de spirituele noden nemen de religieuze behoeften in. Vele patiënten vertelden dat ze veel steun ondervonden aan het geloof, ook al waren er eerder in het traject ook veel twijfels over datzelfde geloof. In de interviews werd ook het belang van rituelen benoemd, zoals de sacramentele ziekenzalving of het laatste avondmaal maar ook het aansteken van een kaars. Heemers staat uitgebreid stil bij de verhouding tussen spiritualiteit en religie. Tot de jaren ’60 werden de begrippen als synoniemen gezien. Tegenwoordig wordt spiritualiteit breder opgevat. Alles wat onder ‘nadenken over zinvragen’ kan worden geschaard, wordt als spirituele thematiek gezien. Zijzelf hanteert in het onderzoek de definitie: ‘Spiritualiteit is die dimensie die ervoor zorgt dat de mens zichzelf situeert binnen een horizon die zinvolheid verleent aan levenservaringen.’
Heemers onderzocht ook de vraag van wie patiënten en naasten begeleiding verwachten op spiritueel gebied. Omdat menigeen het religieuze aspect het meest belangrijke onderdeel van spiritualiteit benoemt, blijkt vooral hulp van pastors of dominees te worden gewenst. Anderen geven duidelijk aan geen professionele hulp te willen. Zij hebben meer behoefte aan gesprekken met familieleden en vrienden. Met geen woord wordt gerept over de steun die patiënten en naasten op dit punt van verpleegkundigen, verzorgenden, artsen of vrijwilligers verlangen. Heemers is desondanks van mening dat zij spirituele zorg in hun zorgverlening moeten inpassen. Om dat te bereiken moeten ‘de kennis en inzichten van verpleegkundigen en andere hulpverleners met betrekking tot spirituele zorg vergroot worden.’ Opleidingen zouden de inhoud van de lesstof daarom moeten aanpassen.
terug naar overzicht